Tương truyền, khi Thánh Gióng đánh đuổi giặc có cả đoàn quân cùng voi, ngựa tham gia (dùng chở lương thực). Do quá đói, voi xông vào vườn chuối của dân làng Yên Sào để ăn và dẫm nát nhiều cây cối. Dân làng không biết, đã đuổi đánh nhầm voi của Thánh, voi bị đánh gãy ngà ở Phả Lộng (xã Đức Hòa), bị giết ở Dược Thượng (xã Tiên Dược). Vì vậy hàng năm, dân 3 làng này phải “chịu phạt”, làm lễ tiến cống voi, ngà (được làm to như thật) và cỏ voi tượng trưng bằng hai cây chuối nhỏ. Các lễ rước đều được chuẩn bị kỹ càng, sau khi cúng lễ ở đình làng rồi được cung kính rước vào đền Thượng trong khu di tích Đền Sóc, thể hiện lòng thành kính, sự biết ơn của nhân dân đối với một trong Tứ Bất tử của văn hoá dân gian nước Việt. Đoàn rước của các làng luôn rất hoành tráng, uy nghi, làm náo nhiệt cả đoạn đường đi hàng km.

Tục truyền rằng, Thánh Gióng cưỡi ngựa sắt truy đánh giặc Ân đến chân núi Sóc. Tại đây, đã diễn ra trận chiến đấu ác liệt giữa Thánh Gióng với tên tướng giặc là Thạch Linh. Tương truyền, Thạch Linh là một dị tướng phương Bắc nhiều ma thuật phi thường, răng cắn vỡ đá, thở rung cành cây. Sau nhiều ngày giao tranh trên núi Sóc, Thánh Gióng đã chém được đầu Thạch Linh, dẹp sạch giặc Ân. Đây là một trò diễn dân gian được khách trẩy hội rất thích thú. Khi bắt được tướng giặc, được chọn từ một bé gái đồng trinh của làng Yên Tàng xã Bắc Phú, chăm ngoan học giỏi, gia đình nền nếp, từ 9 đến 13 tuổi đóng, sẽ đem lên đỉnh núi làm động tác giả chém đầu, trò chém tướng kết thúc, người làng phải cõng tướng chạy giấu đi nếu không sẽ bị du khách cướp thì vừa mất tiền chuộc vừa bị đen đủi cho cả làng. Trò chém tướng được coi như khúc khải hoàn ca chiến thắng, vừa là niềm tự hào, biết ơn, vừa là lời nhắc nhở thế hệ trẻ ý chí chiến đấu cho độc lập, tự do của dân tộc.

Du xuân trầy hội Gióng, được chiêm ngưỡng, hoà mình vào những lễ rước sẽ là điều may mắn và để lại ấn tượng sâu sắc trong mỗi du khách. Mấy năm gần đây, một vài chi tiết trong lễ rước giò hoa tre, trầu cau và chém tướng có chút thay đổi để tránh việc cướp lộc bị lợi dụng bởi những du khách thiếu ý thức gây bạo lực, ẩu đả.

Quần thể di tích thờ Thánh Gióng dưới chân núi Sóc được xây dựng từ thời Tiền Lê, nhất là từ khi Lý Công Uẩn rời đô ra Thăng Long. Trải qua các biến cố lịch sử và nhiều lần trùng tu, đến nay, các di tích này mang đậm nét kiến trúc thời Nguyễn. Hội Gióng ở Sóc Sơn đã được lưu truyền khá liên tục và toàn vẹn qua nhiều thế hệ. Mặc dù trải qua nhiều biến động do chiến tranh, sự xâm nhập văn hóa, hội Gióng vẫn tồn tại một cách bền vững, không bị thương mại hóa. Không chỉ du Xuân trẩy hội mà ngày thường, vẫn luôn có đông đảo du khách khắp nơi tìm về với vùng tâm linh, bình an thưởng ngoạn giữa mênh mông cây cối, không gian thoáng đãng, tĩnh mịch và thâm nghiêm.